Say tàu xe (carsick) là tình trạng rối loạn thường gặp ở tai trong do chuyển động liên tục của phương tiện di chuyển ảnh hưởng đến cảm...
Nguyên nhân chủ yếu gây say tàu xe là sự kém thích ứng của tiền đình với sự thay đổi vị trí của cơ thể một cách không có quy tắc. Sự xung đột các luồng thông tin đến não từ mắt, đường tiêu hóa, thụ thể áp lực, hệ thống cảm giác của khớp và cơ và hệ thống tiền đình cũng dẫn tới tình trạng say xe. Hiện tượng say game (Simulator Sickness) gặp ở 20-50% dân số, gây ra do mắt cảm thấy chuyện động nhanh, hỗn loạn, nhưng thụ thể tai trong và thụ thể cảm giác lại không nhận thấy điều đó. Kết quả là não nhận được những thông tin không liên kết nhau. Đọc sách trên xe làm trầm trọng hơn cảm giác buồn nôn: Do mắt không nhận thấy có chuyển động nhưng thụ thể tai trong và thụ thể cảm giác lại nhận thấy điều đó.
Các yếu tố đóng góp vào sự say xe là tình trạng quá đói hoặc quá no, mệt mỏi, bực bội, mất ngủ, không khí ô nhiễm. Bạn cũng dễ say nếu mẫn cảm với các mùi đặc biệt như mùi xăng ôtô, khói thuốc lá, mùi các loại mồ hôi ở hành khách, mùi tàu xe lâu không được khử mùi.
Triệu chứng: Tiết nhiều nước bọt, lợm giọng, cảm giác muốn nôn mửa, nôn mửa, đau đầu, chóng mặt, nôn nao, tím tái và toát mồ hôi lạnh.
Điều trị:
Say xe thường không phải là 1 tình trạng nghiêm trọng. Ngừng nguyên nhân là cách tốt nhất điều trị gây nôn. Có nghĩa là khi đã xuống xe khi tới nơi thì không cần uống thuốc. Cảm giác nôn nao, buồn nôn, lợm giọng sẽ biến mất sau 20 phút – 1 giờ.
Trong trường hợp phải di chuyển, cần uống thuốc trước tối thiểu là 30 phút trước khi di chuyển (hoặc trước vài giờ đối với miếng dán), bởi khi đã bị nôn, rất ít thuốc men hoặc điều trị có thể giúp cho người say tàu xe do thời gian nôn thường ngắn hơn thời gian tác dụng của thuốc. Chỉ có thời điểm xe dừng lại ăn cơm mới có thể đủ thời gian dùng thuốc.
Những người dễ bị nôn, say tàu xe thường tự ý mua dùng thuốc chống nôn để uống khi cần sử dụng các phương tiện giao thông này. Đã có không ít trường hợp tai biến xảy ra, nhất là với trẻ em và người vốn có kèm bệnh khác.
Các thuốc thường sử dụng là:
1. Thuốc kháng histamin hoặc thuốc kháng cholinergic.
Thường thì các thuốc kháng histamin thì có cả tác dụng kháng cả cholinergic và ngược lại. Các thuốc kháng Histamin thường dùng là:
+ Dimenhydrinat 50mg: 1-2 viên mỗi 4-6 giờ trước khi di chuyển.
Trẻ em liều bằng nửa người lớn, hoặc theo khuyến cáo của NSX.
+ Meclizine.
Thuốc kháng cholinergic là Scopolamin không sử dụng bằng đường uống được do có nhiều tác dụng phụ, mà sử dụng ở dạng dán. Lưu ý là nếu sử dụng miếng dán Scopolamin trên 72 giờ, có thể xảy ra "Hội chứng cai nghiện Scopolamin", vì thế chỉ nên dùng loại dán này dưới 72 giờ.
Nguồn tin: https://www.nhipcauduoclamsang.com/hoi-chung-cai-thuoc-cua-mieng-dan-scopolamine/
Các loại thuốc trên do có tác dụng kháng cholinergic nên đều làm tăng nhãn áp (không dùng cho người glaucome góc hẹp), làm tăng tác dụng ức chế thần kinh. Thận trọng với người rối loạn chức năng gan thận, rối loạn chuyển hóa, người già, trẻ em. Không nên dùng cho PNCT và cho con bú, thận trọng trên người bị hen suyễn (do kháng cholinergic), cường giáp, THA, bệnh tim mạch, nghẽn dạ dày ruột, niệu.
Lưu ý: Dùng đơn độc thuốc kháng Histamin ít có tác dụng chống say tàu xe hoàn toàn, phải dùng kết hợp với các thuốc khác.
+ Không phải thuốc kháng Histamin nào cũng có tác dụng tốt như nhau. Các loại thuốc kháng histamin khác có tác dụng yếu hơn, thậm chí không có tác dụng nên ít được dùng.
An thần
|
Kháng cholinergic
|
Chống say xe
|
|
Kháng Histamin H1,
thế hệ 1
Rẻ tiền.
Chlorpheniramin và Diphenhydramin thuộc bảng B.
|
|||
ETHANOLAMIN
Carbinoxamin
Dimenhydrinat
Diphenhydramin
Doxylamin
|
++
+++
+++
|
+++
+++
+++
|
+++
+++
+++
|
ETYLENEDIAMIN
Pyrilamin
Tripelenamin
|
++
++
|
+
+
|
|
PIPERAZIN
Cyclizin
Meclizin
Hydroxyzin
|
+
+
+++
|
++
++
+++
|
++
++
+++
|
ALKYLAMIN
Acrivastin
Brompheniramin
Chlorpheniramin
Dexchlopheniramin
|
+
+
|
+
+
|
|
PHENOTHIAZIN
|
+++
|
+++
|
+++
|
Promethazin
|
|||
Loại khác
|
++
|
++
|
|
Cyproheptadin
|
|||
Kháng histamin H1,
thế hệ 2
|
|||
Fexofenadine
|
Thế hệ 2 ít qua được
hàng rào máu não nên ít gây an thần và ít kháng cholinergic như thế hệ 1.
Qua được nhau thai
nên không dùng cho Phụ nữ có thai (bảng C), ngoại trừ certirizin hoặc
loratadin (bảng B).
|
||
Desoloratadin
|
|||
Loratadin
|
|||
Cetirizin
|
|||
Doxepin
|
|||
2. Thuốc chống nôn và thúc đẩy nhu động ruột.
Các thuốc thường dùng là:
+ Domperidone.
+ Metoclopramid, thuốc chống nôn mạnh chỉ dùng cho người lớn.
Có thể thay thế 2 loại này bằng viên nang gừng. Theo nghiên cứu thì: 1.000 mg gừng khô có tác dụng chống nôn như 10 mg metoclopramide. 940 mg bột gừng khô có tác dụng chống say tàu xe tốt hơn 100 mg dramamine nhưng không gây ra bất kỳ tác dụng phụ nào. Các thí nghiệm này do các nhà khoa học Anh, Mỹ công bố trên các tạp chí khoa học.
Lưu ý:
+ Metoclopramid thuộc bảng A thai kỳ nên có thể sử dụng trên PNCT.
+ Dùng thuốc chống nôn ưu tiên trên PN cho con bú nên là meclizine. Dược thư quốc gia Việt nam cũ (bản mới mình chưa có đọc nên không biết bản mới sao) khuyến cáo không nên dùng trong thời kì này, tuy nhiên ở nước ngoài đánh giá metoclopramide cũng như domperidon đều ở mức an toàn và có thể dùng.
3. Các thuốc loại hoạt huyết dưỡng não.
Hoạt huyết dưỡng não có tác dụng phụ trợ cho thuốc kháng Histamin H1. Các loại như ginseng, sâm, B6...
Vài mẹo nhỏ:
+ Nên đặt vé xe sớm để được ngồi ghế trước, đỡ xóc xe khi chạy. Đi tàu thì ở cuối tàu.
+ Không nên ăn quá no hoặc quá đói, uống nước có gas hoặ rượu vì các trường hợp này gây kích thích niêm mạc dạ dày.
+ Mùi xe, khói thuốc là 1 trong những tác nhân gây say tàu xe. Vì thế nên đeo khẩu trang, nếu cần thì 2 cái. Khẩu trang còn giúp làm giảm cảm giác lợm giọng, cảm giác buồn nôn và ợ.
+ Nếu đi xe giường nằm, nên nằm nghiêng, gập bụng sẽ ít say xe và ít nôn hơn. Nằm nghiêng bên thuận sẽ đỡ nôn hơn bên không thuận. Nguyên nhân là dễ ngủ hơn, và vì thụ thể tai trong và thụ thể cảm giác ít có kích thích hơn.
+ Chỉ nên nhìn ra phía xa trước mặt, không nhìn ra phía sau và không nhìn gần hai bên đường để tránh cảm giác các vật đang di động ngược chiều với hướng đi của mình.
+ Thỉnh thoảng vận động cho đỡ đau đít.
Thỉnh thoảng một vài nhà thuốc còn cho thêm corticoid, tuy nhiên thường chỉ 3 thuốc đầu là đủ. Cũng có người không sử dụng chống nôn mà ưu tiên bằng hoạt huyết dưỡng não.
Diễn đàn Y Dược Trà Vinh
